Nghệ thuật bài chòi Trung Bộ Việt Nam được UNESCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại từ tháng 12-2017. Ðây là nguồn động lực để các địa phương trong khu vực xây dựng, triển khai đồng bộ các kế hoạch, chương trình gìn giữ, trao truyền và phát huy giá trị di sản trong cộng đồng. Ðưa bài chòi vào trường học, dựng vở diễn, tổ chức lại các câu lạc bộ nòng cốt bài chòi… là những việc đang được triển khai đồng bộ tại TP Ðà Nẵng, góp phần lan tỏa giá trị di sản.
Hô hát bài chòi tại Lễ hội đình làng Túy Loan, huyện Hòa Vang, TP Ðà Nẵng.
Mùa hè này đầy ý nghĩa, đối với nhiều học sinh ở quận Ngũ Hành Sơn, TP Ðà Nẵng khi được tham gia khóa học hô hát bài chòi. Ðã hơn hai tháng qua, đều đặn hai buổi/tuần, đông đảo học sinh các trường: THCS Huỳnh Bá Chánh, Lê Lợi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Trần Ðại Nghĩa… háo hức đến trường để học bài chòi. Nhìn những giọt mồ hôi trên gương mặt các nghệ sĩ, nghệ nhân đến từ Hội Nghệ sĩ Sân khấu TP Ðà Nẵng hướng dẫn, dạy các em, mới hiểu hết những tâm huyết, sự say mê của họ trong việc trao truyền những câu hô, câu thai, nhịp tiền, nhịp phách. Học sinh được các nghệ sĩ – giáo viên truyền đạt kiến thức cơ bản về lịch sử, nguồn gốc, giá trị bài chòi với các điệu lý đặc trưng, các câu thai ý nghĩa của bài chòi như: Xàng xê, Xuân nữ, Nam xuân, Hò Quảng… Trong tiếng gõ nhịp song loan, sự hào hứng, say mê tập luyện của học sinh như truyền thêm niềm tin, động lực cho nghệ nhân.
Nhiều học sinh nam hát bài chòi khá chuẩn. Ngô Quốc An, lớp 6 Trường THCS Lê Lợi là một trong bốn học sinh nam tham gia lớp học bài chòi, chia sẻ: “Em học bài chòi từ những ngày đầu tiên trường mở lớp. Gần hai tháng qua, mỗi ngày đến lớp là một ngày hào hứng”. Là một ca sĩ nhí của lớp, nằm trong đội văn nghệ của trường, cho nên niềm đam mê ca hát của An cứ đầy thêm sau mỗi lần nghe các nghệ nhân hò hô bài chòi với những điệu dân ca mềm mại: “Em nghe bài chòi lần đầu khi được ba mẹ cho đi chơi ở công viên cầu Rồng. Nghe và xem các cô chú hô rồi hát mà lời hát cũng là những câu ca dao, tục ngữ quen thuộc, rất đời thường. Khi học lại càng thấy thú vị, vì hiểu rõ hơn những cái hay, cái đẹp cũng như sự độc đáo của một nghệ thuật truyền thống quê hương. Khó nhất là luyến láy, ngữ điệu, nhưng em đã làm được”.
Cô giáo Nguyễn Thị Thanh Thủy, giáo viên âm nhạc, chủ nhiệm lớp bài chòi Trường THCS Lê Lợi cho biết: “Tôi cảm thấy rất hào hứng khi tham gia giảng dạy tại lớp học bài chòi, các học sinh của trường tham gia học đông và nhận được sự đồng tình ủng hộ từ phụ huynh. Mỗi giờ học cả cô và trò được tiếp nhận một nguồn năng lượng mới và thật sự trân trọng hơn giá trị của nghệ thuật bài chòi. Các em tiếp cận ở mức độ cơ bản nhưng đầy say mê. Tôi hy vọng qua những khóa học ngoại khóa này, giá trị của bài chòi sẽ càng được nhiều người biết đến và có thêm học sinh nhiều trường ở TP Ðà Nẵng và các tỉnh tham gia”.
Nghệ nhân Ưu tú, đạo diễn Trịnh Công Sơn, Chủ nhiệm CLB dân ca bài chòi của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Ðà Nẵng và vợ là nghệ nhân Trần Thị Mỹ Lệ chuyên vào vai “chị Hiếu” trong hô hát bài chòi, là những người truyền lửa của dự án đưa bài chòi vào trường học đang triển khai tại thành phố Ðà Nẵng. Suốt hai tháng qua, hai nghệ sĩ – nghệ nhân đã sắp xếp thời gian và tham gia hầu hết các buổi lên lớp tại các trường THCS: Huỳnh Bá Chánh, Lê Lợi. Nghệ nhân Ưu tú Trịnh Công Sơn cho biết: “Chúng tôi nhìn thấy được sự cố gắng của các em để hát cho đúng điệu, khỏi bị lệch giọng, sai âm. Sự say mê, hồn nhiên của các em trong lời hô, câu hát có thể chưa hay, chưa nhuyễn nhưng đó là niềm vui của những người trao truyền như chúng tôi, để có thể hy vọng về một lớp học trò kế cận. Như bao môn nghệ thuật truyền thống khác, khi nghệ thuật bài chòi trở thành di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, thì trách nhiệm của mỗi chúng ta rất lớn, mà điều đầu tiên là trách nhiệm với lớp trẻ. Phải thổi vào các em tình yêu bài chòi, mới có thể trao dạy cho các em về bài chòi. Chúng tôi đang nóng lòng để làm thế nào lan tỏa ngọn lửa đam mê đến tất cả mọi người”.
Nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể nhân loại nghệ thuật bài chòi, ngành văn hóa Ðà Nẵng đang triển khai từng bước để quảng bá, đưa bài chòi vào đời sống và là món ăn tinh thần của cộng đồng. Các câu lạc bộ bài chòi trên toàn thành phố đang được tổ chức lại và hoạt động thường xuyên hơn cùng các khóa học bài chòi được mở ở nhiều quận, huyện dành cho học sinh đam mê âm nhạc truyền thống của dân tộc. Với sự hỗ trợ của các ban, ngành, nhiều lượt tập huấn cho giáo viên âm nhạc, cán bộ phụ trách công tác Ðoàn Ðội về kỹ năng hô hát bài chòi được triển khai. Trong những ngày hội văn hóa dân gian ở nhiều trường phổ thông, chính các học sinh đã dàn dựng nhiều tiết mục bài chòi sôi động, hấp dẫn. Ðó cũng là cách để đưa bài chòi gần hơn với sinh hoạt đời thường. Theo nghệ nhân Nguyễn Thị Lệ, Chủ nhiệm CLB Bài chòi Sông Yên (huyện Hòa Vang), để tạo động lực cho các nghệ nhân, nghệ sĩ có niềm tin và yên tâm gắn bó chặt chẽ, lâu dài hơn với loại hình nghệ thuật bài chòi, chính quyền các địa phương nên có chính sách và chế độ đãi ngộ, tôn vinh các nghệ nhân dân gian, tạo điều kiện thuận lợi cho các CLB bài chòi hoạt động để đào tạo lớp trẻ kế tục. Mở các lớp bồi dưỡng kỹ năng hô/hát bài chòi cho cán bộ văn hóa xã hội ở xã, phường, cán bộ Ðoàn, giáo viên âm nhạc…
Trao đổi về vấn đề này, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Ðà Nẵng Huỳnh Văn Hùng cho biết: “Nhằm tiếp tục thực hiện kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật bài chòi Trung Bộ Việt Nam, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của nhân dân địa phương và du khách, năm 2019, Ðà Nẵng đã xây dựng, ban hành kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản nghệ thuật bài chòi trên địa bàn thành phố. Qua đó, tạo điều kiện đẩy mạnh các hoạt động văn hóa – văn nghệ tại các quận, huyện, khuyến khích, động viên tinh thần nghệ sĩ, nghệ nhân dân gian, nâng cao ý thức trách nhiệm của các ngành, các cấp và nhân dân trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản văn hóa phi vật thể bài chòi. Cụ thể, tiến hành đặt hàng sáng tác lời mới câu hát, câu thai bài chòi; hỗ trợ trang thiết bị, phục trang các CLB bài chòi tiêu biểu; tổ chức lớp truyền dạy nghệ thuật bài chòi và tổ chức Liên hoan hát dân ca bài chòi cho học sinh. Ngành văn hóa và chính quyền thành phố đã xây dựng chương trình biểu diễn bài chòi trong lễ hội đường phố Ðà Nẵng phía bờ đông sông Hàn và tại Bảo tàng Ðà Nẵng để phục vụ người dân, du khách”.
Từ các làn điệu, lời ca bình dị ngọt ngào, gần gũi với đời sống của nhân dân lao động, bài chòi đã đi vào lòng người, trở thành món ăn tinh thần của các tầng lớp nhân dân. Là một loại hình văn hóa phi vật thể có tính sáng tạo, nghệ thuật diễn xướng mang tính ngẫu hứng, vừa là trò chơi dân gian vui nhộn, đầy trí tuệ, kết hợp âm nhạc, thơ ca, diễn xuất văn học, bài chòi mang đậm tính giáo dục hướng con người đến những giá trị, chuẩn mực đạo đức cao đẹp. Trong dòng chảy của văn hóa hiện đại, các giá trị di sản văn hóa phi vật thể như bài chòi phải được bảo tồn cấp bách. Không chỉ riêng Ðà Nẵng mà các địa phương cùng chung di sản bài chòi ở miền trung đã và đang từng bước triển khai các giải pháp bảo tồn, phát triển.
