Chiếc xe đạp thồ được xem là sáng tạo đặc biệt góp phần rất quan trọng vào việc làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”. 69 năm đã trôi qua, nhưng hình ảnh chiếc xe đạp thồ vẫn sống mãi với thời gian.
Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, việc cung cấp, tiếp tế vũ khí, đạn dược, lương thực, thực phẩm, đồ dùng, thuốc men được coi là vấn đề khó khăn nhất. Với địa hình hiểm trở, đường sá hư hỏng, tiền tuyến lại cách xa hậu phương đến 400- 500km, nhưng phải bảo đảm cung cấp một khối lượng lớn hàng hóa một cách nhanh chóng, liên tục. Để thực hiện nhiệm vụ này, nhân dân và chiến sĩ ta đã cải tiến chiếc xe đạp thô sơ thành chiếc xe đạp thồ để nâng mức chở lên 200kg, thậm chí hơn 300kg.
Mỗi chiếc xe đạp thồ được tháo yên xe và lắp thêm giá bằng sắt, gỗ hoặc tre ở bánh sau giúp xe chở thêm hàng. Khung xe cũng hay được gia cố thêm bằng cách gắn thêm các miếng sắt, gỗ hay tre. Một khi chất đầy hàng lên xe thì người thồ không thể sát xe để điều khiển ghi-đông. Do vậy, người ta gắn thêm một que gỗ hay sào tre đủ dài vào ghi-đông để người thồ có thể điều khiển được chiếc xe đạp. Ngoài ra trục đứng của yên xe còn được cắm thêm một chiếc gậy để đẩy xe tiến về phía trước hoặc hãm xe lại khi xuống dốc.
Đã có hơn hai vạn chiếc xe đạp được dùng để thồ lương thực, trở thành một loại “vũ khí đặc biệt” và làm nên con đường vận tải “huyền thoại”, góp phần vào chiến thắng Điện Biên Phủ lịch sử. Đội quân xe đạp thồ xuất hiện ở Điện Biên là một sự kỳ diệu chưa từng có trong lịch sử chiến tranh, không chỉ ở Việt Nam mà cả lịch sử chiến tranh thế giới.
Trong cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước, hơn một vạn chiếc xe đạp huyền thoại lại tiếp tục sứ mệnh của mình. Quân đội Việt Nam đã vô hiệu hóa tính cơ động và hiện đại của hỏa lực Mỹ bằng cách di chuyển về đêm. Những chiếc xe đạp thồ trung bình di chuyển mỗi ngày 40km để cung cấp lương thực và vũ khí cho bộ đội giải phóng. Việc vận chuyển bằng xe đạp tỏ ra rất hiệu quả trên những cung đường mòn nhỏ hẹp khúc khuỷu. Không những vậy, xe đạp còn có lợi thế yên lặng. Những người lái xe đạp có thể kịp thời nghe thấy tiếng máy bay Mỹ và chui vào các bụi cây để ẩn nấp.
Năm 2021, trong đợt dịch COVID-19 bùng phát, các chiến sĩ thuộc Sư đoàn 5 (Quân khu 7) đã dùng những chiếc xe đạp thồ để làm phương tiện vận chuyển lương thực, nhu yếu phẩm vào những hẻm nhỏ, hẻm sâu trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh để trao tận tay người dân.
Thế Liên
(Phòng Sưu tầm, Trưng bày và Bảo quản)
